Regularna terapia z zakresu integracji sensorycznej, to zazwyczaj zajęcia odbywające się raz w tygodniu. Częstotliwość spotkań może być oczywiście różna - większa lub mniejsza, w zależności od zaleceń diagnosty/terapeuty integracji sensorycznej oraz od potrzeb dziecka. Jednak indywidualne zajęcia z dzieckiem nie są (i moim skromnym zdaniem nie powinny być) jedynym elementem procesu terapeutycznego. Niezwykle istotną składową skutecznej terapii integracji sensorycznej jest wprowadzenie tytułowej, tzw. diety sensorycznej. W niniejszym tekście chciałabym Państwu przybliżyć problematykę diety sensorycznej. Odpowiem między innymi na pytania czym ona jest, czym nie jest, co się na nią składa i jaki jest jej cel.
Czym jest i co powinna zawierać dieta sensoryczna?
W większości z nas pojęcie „dieta” kojarzy się zapewne ze sposobem odżywiania, dostosowanego do konkretnej osoby i w określonym celu. Dieta sensoryczna, zwana inaczej programem domowym, nie jest jednak związana z jedzeniem. Jest ona indywidualnym programem oddziaływań sensorycznych zaprojektowanym w taki sposób, by dostarczyć do systemu nerwowego odpowiednie bodźce sensoryczne. Na program diety sensorycznej składa się zestaw ćwiczeń w formie zabawy, zalecenia dla rodziców, a nie rzadko również zalecenia do wdrożenia w przedszkolu lub szkole dziecka. Nie oznacza to jednak, że program diety sensorycznej zawiera dowolne, przypadkowe ćwiczenia i zabawy ruchowe. Przeciwnie, zestaw aktywności ruchowych powinien być starannie dobrany do typu zaburzeń sensorycznych, ale również do potrzeb, możliwości i trudności dziecka. Odpowiednio opracowana dieta sensoryczna składa się z kombinacji ćwiczeń pobudzających, organizujących i wyciszających ośrodkowy układ nerwowy dziecka. Rodzic otrzymuje szczegółowe dyspozycje dotyczące realizacji programu – jakiego rodzaju ćwiczenia i techniki stosować, w jaki sposób i w jakiej konfiguracji je wykonywać, a także – co jest niezwykle ważne - o jakiej porze dnia je wprowadzać, aby działały one wyciszająco, organizująco i pobudzająco na system nerwowy dziecka. Warto zaznaczyć, że dietę sensoryczną dostosowuje się nie tylko do typu zaburzeń sensorycznych, ale również do rytmu dnia dziecka i rodziny oraz ich możliwości. Prawidłowo skonstruowany program domowy powinien obejmować trzy płaszczyzny działania, tj.
Kontrolę sytuacji zewnętrznych wokół dziecka, pod kątem ilości bodźców (np. uporządkowanie przestrzeni dziecka, zmiana kolorystyki pokoju dziecka na bardziej stonowaną, dostosowanie oświetlenia, unikanie głośnych miejsc itp.);
Kontrolę ewentualnych czynników metabolicznych i alergicznych (zgodnie z zaleceniami specjalisty);
Celowe dostarczanie dziecku stymulacji normujących pracę systemu nerwowego w codziennych sytuacjach [1].
Wdrożenie oddziaływań w powyższych obszarach zwiększa skuteczność terapii procesów integracji sensorycznej.
Jaki jest cel diety sensorycznej?
Wiemy już, że dieta sensoryczna nie jest sposobem odżywiania, rozpiską produktów zalecanych i przeciwwskazanych. Dieta sensoryczna jest jednak tak samo ważna, jak dieta diabetyka czy np. osoby z celiakią. Chociaż niemal każda z diet ma inne założenia (jedna np. eliminuje gluten, druga produkty odzwierzęce, a trzecia eliminuje węglowodany), posiada inne cele szczegółowe (np. poprawa parametrów wyników badań, czy też utrata kilogramów), mimo to wszystkim dietom przyświeca jeden wspólny cel ogólny, nadrzędny: poprawa stanu zdrowia i funkcjonowania człowieka. Zgodzicie się Państwo ze mną? Podstawową ideą diety dla osoby z cukrzycą jest utrzymanie optymalnego poziomu glukozy we krwi. Zaś fundamentalnym celem diety sensorycznej jest organizacja funkcjonowania systemu nerwowego dziecka. Bodźce sensoryczne dostarczane do układu nerwowego dziecka, mają za zadanie utrzymać określony stan pobudzenia tego systemu, a co za tym idzie: pomóc w regulacji emocji, utrzymaniu uwagi, wpłynąć pozytywnie na koordynację, percepcję oraz zachowanie dziecka [2].
A zatem, dziecko prezentujące wysoki poziom pobudzenia będzie wymagało programu domowego obejmującego aktywności i techniki działające wyciszająco i hamująco na pobudzony układ nerwowy. Z kolei w przypadku dziecka nadmiernie spokojnego, biernego, właściwe będzie dobranie takich form ćwiczeń i zabaw, które pobudzą jego system nerwowy [2].
Kto układa program diety sensorycznej?
Program diety sensorycznej najczęściej opracowuje specjalista prowadzący terapię dziecka. Zdarza się jednak, że rodzice przychodząc z diagnozą wykonaną w innej placówce, przynoszą również dietę sensoryczną sporządzoną przez osobę diagnozującą dziecko. Wówczas każdorazowo taką gotową dietę sensoryczną terapeuta powinien zweryfikować i, gdy zachodzi potrzeba, zmodyfikować i dostosować do danego dziecka i jego rodziny. Dlaczego? Otóż dlatego, że często od momentu postawienia diagnozy do rozpoczęcia terapii przez dziecko, upływa nawet kilka miesięcy. Na przestrzeni tych kilku miesięcy mogło u dziecka nastąpić wiele zmian. Pewne reakcje czy zachowania mogły ustąpić, zostać skompensowane, zastąpione innymi, a inne mogły się nasilić. Warto zaznaczyć, że postawiona diagnoza nie jest diagnozą na całe życie. Dziecko stale się rozwija, zmienia, jego układ nerwowy kształtuje się pod wpływem nowych doświadczeń. Diagnoza wykonana pół roku wstecz, może ulec dezaktualizacji ze względu na upływ czasu właśnie. Stąd bardzo ważne jest, by terapeuta zebrał nowy wywiad z rodzicami, w miarę możliwości przeprowadził rediagnozę i zrewidował wnioski i wyniki z diagnozą, którą dostarczyli rodzice.
Dla kogo jest dieta sensoryczna?
Program domowy stosuje się we wszystkich typach zakłóceń przetwarzania sensorycznego – zarówno przy zakłóceniach modulacji, jak i różnicowania oraz deficytów ruchu na bazie sensorycznej. Każde dziecko ze zdiagnozowanymi zaburzeniami przetwarzania sensorycznego potrzebuje takiego programu [3].
Współpraca rodziców/opiekunów z terapeutą integracji sensorycznej
Bardzo ważna jest ścisła współpraca rodziców/opiekunów z terapeutą – nie tylko w toku terapii, czyli cyklicznych spotkań, ale również w kontekście opracowywania i monitorowania zaleceń programu domowego. Pewne reakcje dziecka mogą być odroczone, stąd ważne jest, by komunikować terapeucie ewentualne zmiany w zachowaniu dziecka, czy to pozytywne, czy negatywne. Tym bardziej, że terapeuta widzi dziecko przeważnie tylko raz w tygodniu, a więc jest to tylko niewielki wycinek rzeczywistości, w której funkcjonuje dziecko. Pełny obraz funkcjonowania dziecka ma zaś rodzic. To dzięki informacji zwrotnej od rodzica, terapeuta może modyfikować swoje działania, swój plan terapeutyczny oraz program diety sensorycznej; dostosowywać go do potrzeb, możliwości i trudności dziecka w taki sposób, by jak najlepiej reagować i odpowiadać na jego potrzeby. Realizacja założeń diety sensorycznej stoi więc po stronie rodziców. Tym samym stają się oni - wraz z terapeutą prowadzącym - współodpowiedzialni za osiąganie efektów terapeutycznych przez swoje dziecko [4].
Malwina Kocoń
terapeutka SI
Więcej na temat pracy naszych terapeutów zajmujących się Integracją Sensoryczną.
Bibliografia:
1. Materiały szkoleniowe „Plany terapii w SI”, mgr M. Okrzasa, mgr M. Konopka, Fundacja
na Rzecz Rodzin Dzieci z Autyzmem z Innymi Dysfunkcjami OKNO, 2021 r.
2. Przyrowski, Z. (2019). Integracja sensoryczna. Teoria, diagnoza, terapia. Warszawa:
EMPIS.
3. Wójcik, M., (2014). Rola terapeuty integracji sensorycznej w procesie autorehabilitacji
dziecka z zaburzeniami przetwarzania sensorycznego. Annales Universitatis Mariae
Curie-Skłodowska. Lublin – Polonia, nr XXVII, 2, s. 41-49.
4. Sternak, A., (2015). Czy można odbudować więź? O roli zaufania w relacji terapeutycznej
w pracy z dzieckiem z SPD (Sensory Processing Disorder) w: Jazukiewicz, I. (red.),
Zaufanie jako sprawność moralna w wychowaniu, s. 151-169. Wydawnictwo Naukowe
Uniwersytetu Szczecińskiego.
Comments